Gepubliceerd 22-03-2006
Vandaag in Hervonden Soest een foto bakker Stam. Hij nam kort na de oorlog de bakkerij van Jan van Brummelen over op de hoek van de Koninginnelaan Van Straelenlaan. Bakker Stam staat vandaag in deze rubriek model voor "de Warme Bakker", een bakker die iedere morgen vroeg uit de veren is vervolgens een sortering brood en broodjes bakt en deze daarna bij zijn klanten aan huis bezorgd. Soest telde na de oorlog circa dertig kleine zelfstandige warme bakkers. Doorgaans werd 80 procent van het brood bezorgd en 20 procent uit de winkel verkocht. Er waren ook zogenaamde "koude bakkers of ook wel slijters" genoemd.", Deze betrokken het brood van een bakker of broodfabriek en bezorgde dit bij de klanten met kleine winst. Verder telde Soest enkele banketbakkers, deze werden voor elite bakkers aangezien en hielden zich niet met het bakken van brood bezig.
Stam was een bakkerszoon en heeft de kneepjes van het vak geleerd bij zijn vader in de bakkerij in het dorpje Zetten. Daar heeft hij ook zijn vrouw leren kennen, een bakkersdochter die toen als verpleegster in dienst was bij de bekende Van Heldringstichting aldaar, een gesticht voor moeilijk opvoedbare kinderen. In 1941 trouwde zij en er werden in de oorlogjaren twee dochters geboren. Na de oorlog wilde het bakkersechtpaar met het weinige geld dat er gespaard was wel een eigen zaak beginnen. In het dorpje Lochem lukte dit bijna maar die bakkerij konden ze alleen maar huren. Het is Soest geworden waar ze eerst konden huren met recht van koop. In Soest breidde het gezinnetje zich verder uit met nog eens twee dochters.
‘Vader was eigenlijk een bescheiden en goeiig mens‘,vertelt een van de dochters. ‘Op een keer had hij een nieuw soort koek gemaakt en in de bakkerij werd gezegd dat ze 15 cent per stuk moesten opbrengen. Nu hadden wij een lange gang van de bakkerij naar de winkel en voor moeder in de winkel was had ze de prijs al verhoogd naar 18 cent‘. En zo bakte warme bakker Stam maar voort en bezorgde hij dagelijks het meeste brood met een transsportfiets met mand voorop bij zijn klanten die over een groot deel van Soest verspreid woonden.
Daar kwam in 1960 een ommekeer in. De Soester Bakkers wilden overgaan tot een wijkverdeling. Zij noemde het toen rayonering. De oorzaak voor deze ingrijpende maatregel waren: De vijfdaagse werkweek; de lage broodprijs;bezorging voor ‘s middags één uur konden de bakkers niet meer garanderen; Bezorging werd te duur en er was een groot personeelstekort. Het ging Nederland goed in die periode. De arbeidsmarkt raakte overspannen en dat was in de bakkersbranche te merken. Bakkers waren doorgaans harde werkers en verschillende bedrijven probeerden met gunstige arbeidsvoorwaarden en hogere lonen, werknemers bij de bakkers weg te kapen. Het fonografisch bedrijf van Philips in Baarn was daar een voorbeeld van. De bakkersknecht verliet de branche. Bij Philips werkte in korte tijd zoveel bakkers dat het de naam "Bakkershemel " kreeg.
Er werd een commissie van drie bakkers benoemd die de rayonnering ging regelen. In het archief vinden we een eerste opzet van 21 punten waaraan moest worden voldaan om alles soepel te laten verlopen. In beginsel nog niets tegen de klanten zeggen en in stilte voorbereiden.Dan BenW en Soester Vrouwenverenigingen inlichten en de Pers. De klanten moeten nog beter worden bediend dan voorheen. Verder moesten de deelnemende bakkers hun assortiment brood uitbreiden en verplicht hun brood onder controle stellen van "Wageningen". (het landelijk labaratorium voor kwaliteit en een zuiver gewicht van het brood)
Toen daarna de inwoners van Soest te horen kregen wat er stond te gebeuren was er wel enige weerstand. Er kwamen wat boze brieven binnen van mensen die beledigd waren dat zij als Koning Klant zomaar een bakker kreeg toegewezen. Deze mensen werden verwezen de enige "vrije" bakker te nemen die over heel Soest bleef bezorgen. Er bleven 24 bakkers over die meededen met de rayonnering. In het bakkersarchief lezen we dat Stam de van Straelenlaan kreeg toegewezen en verder de Hellingweg boven van Arkel de nummers 2-10; de Mariastraat; De Koninginnelaan van 1-37 en van 2-30; De Regentesselaan; Park Vredenhof ;De Vredehofstraat linkerkant tot en met flat; Nieuwerhoekplein en Paleispark.
De geloofsovertuiging van leveranciers speelden in die tijd ook nog een rol ten opzichte van de klant. Zover wij nog weten waren alle 24 bakkers "kerks".Van de 24 bakkers waren 22 bij een landelijke bond aangesloten. Zeven bij een RK-Bakkersbond (KVOB) en acht bakkers bij een Christelijke Bond (BCOB doorgaans gereformeerde bakkers) en zeven bij de Nederlandse Bakkersbond (NBB doorgaans hervormd of neutraal).
De Soester bakkers konden goed met elkaar, een hechte club. Stam was een enthousiast voorstander van de rayonering, de hele regeling was uiteindelijk ook opgezet voor de bakkers zelf: "Om een waardig bestaan en een goed gezinsleven". Stam kon nu mooi iets meer tijd besteden aan zijn hobby het orgelspelen. Ruim 25 jaar is hij organist van de Emmakerk geweest. Naast het bakken van lekker brood was het begeleiden van de kerkdienst een wekelijkse uitdaging. Iedere week bij de dominee even informeren ‘wat laat u zondag zingen‘ , en dan thuis oefenen op mooie voor- en naspelen. Machtig om op zo‘n groot orgel een volle kerk te laten zingen.Stam heeft het tot 1970 volgehouden en na dat jaar speelde hij enkel nog bij rouw- en trouwdiensten. Omstreeks dat jaar heeft Stam zich ,door een gunstige regeling via het landelijke saneringsfonds van bakkers, laten uitkopen. Het bakkersechtpaar is later in Mariënheuvel, hartje Soestdijk blijven wonen. Dit was in het kort de geschiedenis van W.J Stam, warme bakker te Soestdijk. Hij kocht speciaal voor de rayonnering een nieuwe bakfiets om het brood met slecht weer droog te houden en zo zijn nieuwe klanten beter te kunnen bedienen.
Historische Vereniging Soest/Soesterberg
Steenhoffstraat 46
3764 BM Soest